Otizm İçin Bilinen Risk Faktörleri Nelerdir?

Otizmin nedeni kesin olarak bilinmese de aile geçmişi, yaş, genetik koşullar ve bazı çevresel faktörlere maruz kalmanın riski artırabileceği düşünülüyor.

• 31 Temmuz 2025 yayımlanmıştır.
• Merve Melis tarafından yazılmıştır.

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), beynin bilgiyi işleme biçimindeki farklılıklardan kaynaklanan bir gelişimsel engeldir. Otistik bireyler, OSB’si olmayan kişilerden farklı davranabilir, farklı yöntemlerle iletişim kurabilir veya farklı şekilde öğrenebilir. Peki, otizm hastalığının sebebi nedir? Otizmin neden kaynaklandığı henüz tam olarak netleşmemiştir ve bilinen bir tedavisi yoktur. Ancak buradaki araştırma, gebe kalma ve hamilelik sürecindekiler de dahil olmak üzere çeşitli çevresel maruziyetlerin, otizm spektrum bozukluğuna genetik olarak yatkınlığı olan çocuklarda riski artırabileceğini gösteriyor.

Otizm Nedir?

Otizm, insanları nasıl etkilediği kişiden kişiye önemli ölçüde değişebildiği için bir spektrum olarak kabul edilen karmaşık bir gelişimsel durumdur. Örneğin bazı otistik bireyler konuşamazken diğerleri konuşabilir, kimileri yaşam desteğine ihtiyaç duyarken bazıları duymayabilir. Buradan da anlaşılacağı üzere otizm spektrum bozukluğu, semptomları geniş bir yelpaze üzerine yayılmış ve çoğu zaman 2 yaşından sonra fark edilen gelişimsel bir engeldir.

Otizm İçin Bilinen Risk Faktörleri Nelerdir?

Otizmin bilinen tek bir nedeni yoktur. Ancak yapılan çalışmalar, bir kişinin otizm gelişimini ve potansiyelini etkileyen birden fazla risk faktörünün olabileceğini gösteriyor. Yazının devamına geçmeden önce bu risk faktörlerinin kesin nedenler olmadığını da belirtmek gerekiyor.

1. Aile Geçmişi

Çiftin otizmli bir çocuğu varsa, sonraki çocuklarının da otizmli olma riskinin diğer çiftlere göre arttığı biliniyor. 2019 tarihli bu araştırma, otizmli ablaya/abiye sahip olan çocukların otizm tanısı alma olasılığının 17 kat fazla olduğunu gösteriyor.

2. Genetik Koşullar

Fragile X sendromu, öğrenme güçlükleri de dahil olmak üzere çeşitli gelişimsel sorunlara neden olabilen bir genetik rahatsızlıktır. Buradaki araştırmada Fragile X sendromunun, otizmin en yaygın genetik nedeni olduğu bulunmuştur. Otizmle bağlantılı bir diğer genetik hastalık ise beyin, gözler ve akciğerler gibi çeşitli organlarda tümör gelişimine yol açan tüberoz skleroz kompleksidir. Buradaki araştırma, tüberoz skleroz kompleksi olan çocuklarda otizm oranının %40 kadar yüksek olduğunu göstermektedir.

3. Ebeveyn Yaşı

2016 tarihli bu çalışmada, 30.000’den fazla otizmli çocuk incelenmiş ve sonucunda anne yaşının 40, baba yaşının ise 50 üzerinde olmasının otizm riskini artırdığı saptanmıştır.

Hamilelikte Otizm İçin Olası Risk Faktörleri

Aile geçmişi, yaş ve genetik koşullara ek olarak hamilelikte otizm için olası risk faktörleri ile ilgili başka teoriler de var. Araştırmalar, bu faktörler ile otizm arasında bir bağlantı olduğuna dair kanıtlar bulsa da bunların potansiyel nedenler olup olmadığı hâlâ belirsiz.

1. Doğum Öncesi Vitamin Eksikliği

2020 yılında yapılan bu araştırmada, gebelik sırasında demir eksikliği olan anne adayları incelenmiş ve düşük demirin otizm riskini artırdığı bulunmuş. 2022 yılında 10 çalışmanın incelendiği bu meta analizde ise hamileliğin erken döneminde folik asit almanın otizm riskini önemli ölçüde azalttığı görülmüş.

2. Hava Kirliliği

2022 yılında yapılan bu araştırmada, hamileliğin her üç trimesterinde hava kirliliğine maruz kalmanın, özellikle erkek bebeklerde otizm spektrum bozukluğu riskini artırdığı saptanmıştır. Ancak araştırmacılar bunu yine de bağımsız bir risk faktörü olarak değil, duyarlı gruplarda bir risk faktörü olarak görmekte.

3. Kilo Alımı

2020 yılında yapılan bu sistematik incelemede, yüksek vücut kitle indeksi ve gebelikte aşırı kilo almanın otizm riski ile ilişkili olabileceği bulundu. Araştırmacılar, aşırı kilo alımıyla ilişkili hormonal düzensizliğin fetüsün beyin gelişimini etkileyebileceğini düşünüyor.

4. Gebelik Diyabeti

2015 yılında yapılan bu araştırma, hamileliğin 26. haftasında gebelik diyabeti teşhisi konan kişilerin, otizmli çocuğa sahip olma riskinin yükseldiğini gösteriyor. Araştırmacılar, hamilelik sırasında yüksek kan şekeri seviyesinin fetüsün beyin gelişimini etkileyebileceğini ve gelişimsel bozukluk riskini artırabileceğini düşünüyor.

5. Çeşitli İlaçlar

Bazı ilaçların gebelikte kullanılmasının da otizm için risk faktörü olabileceği biliniyor. Örneğin buradaki araştırmada, bazı antidepresanların otizm ile ilişkili olabileceği gösterildi. Ancak araştırmacılar, gebelikte kullanılan antidepresanlardan ziyade, risk faktörü olarak anne depresyonunun daha büyük olasılıkla etkili olabileceğini belirtmekte.

6. Gebelikler Arası Zaman

Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Akademisi Dergisi’nde yayınlanan bu araştırma, iki ila beş yıl arayla gerçekleşen gebeliklerde, çocukların otizm geliştirme riskinin düşük olduğunu gösteriyor. Doğum sonrası 12 aydan kısa sürede hamile kalınması durumunda ise olasılığın daha yüksek olduğu bulunmuştur.

7. Annenin Geçirdiği Hastalıklar

Hamilelik sırasında anne sağlığı fetüsün sağlığını da doğrudan etkiliyor. Mesela buradaki çalışma, hamilelikte annenin yüksek ateşi ile otizm arasında bir ilişki olabileceğini öne sürüyor.

Bu içeriğimiz de ilginizi çekebilir:

Otizm Belirtileri Nelerdir?

Kaynak: 1