Otizmin Nedenleri Ve Olası Risk Faktörleri Nelerdir?

Otizm, genetik ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkabilen nörogelişimsel bir farklılıktır.

• 4 Aralık 2025 yayımlanmıştır.
• Merve Melis tarafından yazılmıştır.

Otizm, genetik yapıdan gebelik sürecindeki çevresel etkilere kadar pek çok unsurdan etkilenen karmaşık bir nörogelişimsel farklılıktır. Tüm riskleri ortadan kaldırmak mümkün olmasa da sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek ve doğum öncesi bakım uygulamalarına dikkat etmek, otizmle ilişkili bazı risklerin azaltılmasına yardımcı olabilir. Uygun beslenme, çevresel kirleticilerden kaçınma ve düzenli takibi içeren bu süreç, gelişmekte olan fetüsün sağlıklı bir şekilde büyümesini destekler. Sizler için hazırladığımız bu yazıda; otizm nedir, otizm için risk faktörleri nelerdir gibi konuyla ilgili merak edilen tüm soruların yanıtlarını ele aldık.

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Nedir?

Otizm Spektrum Bozukluğu, beynin bilgiyi işleme biçimindeki farklılıklardan kaynaklanan bir gelişimsel durumdur. Bu nedenle otistik bireyler davranış, iletişim ve öğrenme süreçlerinde nörotipik bireylerden farklı özellikler gösterebilir.

Otizm bir spektrum olarak kabul edilir; yani her bireyde ortaya çıkışı, şiddeti ve etkileri farklıdır. Bazı bireyler yoğun desteğe ihtiyaç duyarken, bazıları günlük yaşamda daha bağımsız olabilir. Nöroçeşitlilik perspektifi içinde otizm; beyin işleyişindeki doğal bir farklılık olarak değerlendirilir.

Araştırmalar, otizmin kesin bir nedeninin bulunmadığını, ancak genetik yatkınlığın çevresel faktörlerle birleşmesiyle ortaya çıkabildiğini gösteriyor. Bu nedenle gebelik öncesi ve gebelik dönemindeki bazı durumlar, otizm riskini artırabilir.

Hamilelikte Otizm İçin Bilinen Risk Faktörleri

Uzmanlar, otizmi tek bir nedene bağlamanın mümkün olmadığını, bunun yerine bir araya geldiğinde riski artıran çok sayıda faktör olduğunu vurguluyor. Aşağıdaki etkenler, otizm için bilinen risk faktörleri arasında yer alıyor.

1. Aile Geçmişi

Eğer ailede önceden otizm tanısı almış bir birey varsa, ikinci bir otizmli çocuk sahibi olma olasılığı yükseliyor. Araştırmalar, otizmli bir kardeşe sahip çocuklarda riskin belirgin şekilde arttığını ortaya koyuyor. Ayrıca kuzenlerde görülen otizm de genetik bağlantının önemli bir işareti olarak değerlendiriliyor.

2. Genetik Koşullar

Bazı genetik sendromlar otizmle ilişkilendirilebiliyor. Örneğin Kırılgan X Sendromu (Frajil X olarak da biliniyor), zihinsel gelişimle ilgili güçlükler yaratabiliyor ve otizm için bilinen genetik nedenler arasında yer alıyor. Tüberoz skleroz kompleksi de çeşitli organlarda tümör gelişimine yol açan bir rahatsızlıktır ve bu çocuklarda otizm oranının oldukça yüksek olabileceği görülmüştür. Bu durumlar her bireyde otizme yol açmasa da araştırmalar riskin yükseldiğini gösteriyor.

3. Yaşlı Ebeveynler

Ebeveyn yaşının ileri olması, otizm riskini artıran belirgin bir faktördür. Araştırmalar, anne yaşının 40’ın üzerinde, baba yaşının ise 50’nin üzerinde olmasının otizm riskini yükseltebileceğini gösteriyor. Aynı zamanda 20 yaş altındaki genç annelerde de risk artışı gözlenmiştir. Bu nedenle gebelik planlamasında ebeveyn yaşı önemli bir değişken olarak görülüyor.

Hamilelikte Otizm İçin Olası Risk Faktörleri

Bilinen risk faktörlerine ek olarak, araştırmalar bazı çevresel ve fizyolojik durumların da otizmle ilişkili olabileceğini öne sürmektedir. Bu faktörler kesin nedenler olarak tanımlanmasa d potansiyel etkileri nedeniyle önem taşımaktadır.

1. Doğum Öncesi Vitamin Eksikliği

Hamilelikte düşük demir alımı ve folik asit eksikliği, bazı araştırmalarda artan otizm riskiyle ilişkilendirilmiştir. Özellikle hamileliğin erken döneminde folik asit kullanımının, otizm riskini azaltabileceğine dair veriler mevcuttur. Bu nedenle önerilen miktarda folik asit ve demir alımı, sağlıklı gelişimi destekleyen önemli bir adımdır.

2. Hava Kirliliği

Hamilelik döneminde hava kirliliğine maruz kalmak, özellikle erkek fetüslerde otizm riskini artırabilecek etkenlerden biri olarak kabul edilmektedir. Kirlilik seviyelerinin yüksek olduğu zamanlarda dışarıda uzun süre bulunmamak veya egzersizi iç mekânda yapmak gibi önlemler alınabilir.

3. Hamilelikte Aşırı Kilo Alımı

Yüksek vücut kitle indeksi ve gebelikte aşırı kilo alımı, fetüsün beyin gelişimini etkileyebilecek hormonal değişikliklere yol açabilir. Bu nedenle gebelik boyunca önerilen kilo aralıklarında kalmak hem anne hem bebek sağlığı açısından önem taşır.

4. Gebelik Diyabeti

Hamileliğin 26. haftasında teşhis edilen gebelik diyabeti ile otizm arasında bağlantı bulunmuştur. Yüksek kan şekeri seviyeleri fetüsün beyin gelişimini etkileyerek risk oluşturabilir. Kan şekeri kontrolü bu nedenle oldukça önemlidir.

5. Gebelikte Kullanılan İlaçlar

Bazı ilaçların hamilelikte kullanımı da otizm riskini artırabilir. Örneğin bazı çalışmalarda antidepresan sınıfı olan çeşitli ilaçlar ile otizm arasında bağlantı gözlenmiştir. Ayrıca nöbet ilaçlarının da risk oluşturabileceği bilinmektedir. Bu nedenle hamilelikte ilaç kullanımı mutlaka uzman hekim eşliğinde değerlendirilmelidir.

6. Gebelikler Arasındaki Süre

Kardeşler arası çok kısa (12 aydan az) veya çok uzun (60 aydan fazla) doğum aralıklarında otizm riskinin arttığını gösteren araştırmalar vardır. İdeal aralık olarak iki ila beş yıl önerilmektedir.

7. Anne Sağlığı ve Enfeksiyonlar

Gebelik sırasında geçirilen enfeksiyonlar ve özellikle ateşli hastalıklar, otizmle ilişkili olabilecek doğumsal risk faktörleri arasında yer alır. Gebelikte hijyen, sağlıklı beslenme ve düzenli doktor ziyaretleri bu nedenle oldukça önemlidir.

Aşılar Otizme Neden Olur mu?

Hayır, aşıların otizme neden olduğuna dair iddialar bilim dünyası tarafından tamamen çürütülmüştür. Hamilelikte grip veya COVID-19 aşısı olmak hem anne hem bebek sağlığını korumaya yardımcı olur ve otizmle hiçbir bağlantısı yoktur.

Sonuç olarak otizm birçok etkenden kaynaklanır ve bunların pek çoğunu kontrol etmek mümkün olmasa da sağlıklı bir gebelik süreci riskleri azaltmaya yardımcı olabilir. Düzenli doğum öncesi bakım, yeterli vitamin alımı, kilo kontrolü, hava kirliliğinden korunma, sağlıklı yaşam alışkanlıkları gibi adımlar hem anne hem bebek sağlığını destekleyen önemli uygulamalardır.

Bu içeriğimiz de ilginizi çekebilir:

Otizm Belirtileri Nelerdir? Bebeklerde Otizm Belirtileri

Kaynak: 1