Topuk Kanı Testi Ne Zaman Yapılmalı?

Halk arasında topuk kanı testi olarak bilinen yeni doğan bebeklere uygulanan tarama testi için topuk kanının alınma işlemi bebeğin doğumundan sonra en erken 24 saat içerisinde alınır.

• 31 Temmuz 2025 yayımlanmıştır.
• Merve Melis tarafından yazılmıştır.

Bebeklerde Topuk Kanı Testi

Halk arasında topuk kanı testi, topuk testi ya da zekâ testi olarak tabir edilen tarama testi, yeni doğmuş bebeklere doğumdan sonraki 24 saat ya da doğumdan sonraki üç gün içerisinde yapılır. Bebeklerde topuk kanı testi; hastalık belirtileri henüz ortaya çıkmadan metabolik, genetik ve doğumsal sağlık sorunlarının belirlenmesi için yapılır. Bebeklik döneminde hiçbir bulgu vermeyen, fakat bebek büyüdükçe ortaya çıkan ve bulgu vermeye başladığında tedavisi için çok geç kalınmış olan doğumsal metabolik hastalıkların erken tanısında bu testler ayrı bir önem taşır. Topuk kanı testi içerisinde yer alan kalıtsal metabolik hastalık taranmasının yapılabilmesi için bebeğin doğumdan sonraki 24 saat içerisinde beslenmiş olması gerekir. Diğer bir ifadeyle, yenidoğan bebeklere topuk testi doğumdan hemen sonra yapılmaz, bunun için en az 24 saat süre geçmesi ve bu süre içerisinde bebeğin beslenmiş olması gerekir. Uzmanlar topuk kanı testinin yapılabilmesi adına bebekten alınacak kan için ideal zamanının, doğumdan sonraki ilk 3 ila 5 gün arası olduğunu belirtirler. Bebeğin topuğundan alınan kan örneğinde; doğumsal enzim eksikliği, tiroid bezi gelişimsel bozuklukları, zeka geriliği ve kalıtsal metabolik hastalıklara bakılır. Topuk kanı testinin, 7-10 gün sonra 2. defa bebekten kan örneği alınarak tekrarlanması istenir. (2. test aile hekimliği tarafından yapılır.) Tarama testi sonucunun pozitif çıkması durumunda testin yeniden tekrarlanması istenebilir.

Topuk Kanı Doğumda Bir Kaç Gün Sonra Hemen Alınmalı

Yenidoğan bebeklerde henüz bir hastalık belirtisi olmadan yapılan topuk testi için alınacak olan kan örneği ilk 3-5 gün içinde alınmalıdır.  Yeni doğmuş bebekten topuk kanının alınması için en erken zaman ise doğumdan en az 1 gün sonradır. Uzmanlar topuk kanı örneğinin yenidoğan bebeğin hastaneden taburcu olmasından önce mutlaka alınması gerektiğini belirtirler. Tarama testinin bebeğin doğumundan sonraki ilk 7-10 gün içerisinde yeniden tekrarlanması önerilir. 

İkinci Topuk Kanı Testi Aile Hekimlerinde Yapılıyor

Doğumdan sonraki üç gün içerisinde alınacak olan kan örneği için en az 24 saat beklenilmesi ve bu sürede bebeğin beslenmiş olması gerekir. Bu uygulama Türkiye'deki doğum hastanelerinin hepsinde mevcuttur ve ilk topuk kanı bebek taburcu edilmeden önce hastanede alınır. İkinci topuk kanı testi ise aile hekimleri tarafından yapılır. Topuk testinin ikincisi için bebek hastaneden taburcu olduktan sonraki bir hafta içinde aile sağlığı merkezine gidilmelidir.

Kan Miktarı Yetersizse Topuk Kanı Testi Tekrar Edilmeli

Topuk kanı testinin yapılma şekli, özel filtre kağıtlar üzerine bebeğin topuğundan kan örneği alınmasıyla olur. Daha sonra bebekten alınan kan örneği oda ısısında kurutulur ve incelenmesi için tarama laboratuvarına gönderilir. Yapılan standart testlerde bebekte oluşabilecek doğumsal enzim eksikliği, tiroid bezi gelişimsel bozuklukları ve kalıtsal metabolik hastalıklar değerlendirilir. Tarama sonrası bebeklerde topuk kanı sonuçları negatif veya pozitif çıkabilir.

Bebeklerde Topuk Kanı Testi Sonuçları Hastalık Olmadığı Halde Pozitif Çıkabilir

Topuk kanı örneğinde gerekli testlerin yapılmasından sonra testin sonucunun negatif çıkması bebekte herhangi bir hastalık olmadığı anlamına gelir. Ancak bazı durumlarda testin sonucu pozitif çıkabilir. Bu durum bebekte hastalık olduğu anlamına gelmemektedir. Uzmanlar, tarama testlerinin oldukça hassas planlanan testler olması nedeniyle bebekte hastalık olmadığı halde bazı durumlarda test sonucunun pozitif çıkabileceğini ifade ederler.   

Sonucun Pozitif Çıkması Durumunda Özel ve Detaylı Testler Yapılır

Bebeğin hiç bir metabolik hastalığının olmamasına karşın, topuk kanı testi sonuçları pozitif çıkabilmektedir. Pozitif çıkan testlerden sonra bebekte hastalık olduğundan kesin emin olmak için daha özel ve detaylı testler yapılır. Yapılan bu testler sonrasına sonuç hala pozitif bir değer çıkıyorsa, hastalık teşhisi konur ve gerekli  tedaviye başlanır.

Topuk Kanı ile Öğrenilen Hastalıklar ve Metabolik Bozukluklar

Bebekte henüz herhangi bir hastalık olmadan ya da olası hastalıkların erken tanısının konarak tedavisine başlamak amacıyla yapılan topuk kanı testinde bakılan hastalıklar ve bozuklukların bazıların kendini belli ettiği ifade edilir. Bu nedenle olası durumlara karşı aşağıdaki konularda tarama testi yapılmaktadır.

- Doğumsal Enzim Eksikliği; işitme ve görme kaybı, deri bulguları, saç dökülmeleri ve havale geçirme ile karşılaşmak mümkündür.

- Tiroid bezi gelişimsel bozuklukları; ciddi zeka geriliği, yenidoğanda uzamış sarılık, kabızlık ve kısa boy gözlemlenir.

- Kalıtsal metabolik hastalıklar; zeka geriliği, havale geçirme, inatçı ağlamalar, huzursuzluklar, egzama cinsi cilt bulguları, açık ten, sarı saç, küçük kafa yapısı, idrar ve vücut sıvılarında küf kokusu ile dikkat çeker.

- Zeka geriliği ve beyin hasarı;

Erken Tanı Hayat Kurtarıyor

Yenidoğan bebeklere yapılan topuk kanı testiyle, bebekte görülen hastalıkların erken tanısı hayati önem taşıyor. Tanı konan bebeklerde hastalık nedeniyle oluşacak rahatsızlıkları önlemek için erkenden uygun tedaviye başlanmaktadır. Tanının konmasından sonra bebekler mümkün olan en kısa süre içerisinde çocuk endokrinoloji ve metabolizma bölümlerine sevk edilerek, uygun ilaçların verilmesi ve beslenme ile tedaviye başlanır.

Erken Tanıyla Zeka Geriliği ve Beyin Hasarları Önlenebiliyor

Bebekler için uygulanan tarama testleri tüm dünyadaki aşı takvimi uygulamasında olduğu gibi düzenli olarak planlanır. Sağlık Bakanlığı tüm Türkiye'de bu tarama programını uygulamaktadır. Yapılan tarama testiyle bebekte oluşabilecek beyin hasarının ve zeka geriliğinin geri dönüşümsüz zararların ve bebek ölümlerinin engellenmesi amaçlanmaktadır.    

Topuk Kanı Testi İle İlgili Merak Edilenler

Bebeklerde topuk kanı testi; Bebeklerin doğumundan hemen sonra, hastaneden taburcu olmadan ve genellikle bebeğin doğumunun 3 ile 5 günü arasında bebeğin topuk kanı alınarak yapılır. Uzmanlar topuk kanı alımının hayat kurtaran bir uygulama olduğunu ifade ederler. Önceki yıllarda bebekte zeka geriliği ve cücelik olup olmayacağının tespiti için alınan topuk kanın son yıllarda bebekte sağırlık ya da körlük olup olmadığını önceden belirlemek içinde alındığı belirtiliyor.   

Alınan Kan Örnekleri İstanbul ve Ankara'daki Laboratuvarlarda İnceleniyor

Hastanelerde doğan bebeklerden alınan topuk kanının İstanbul'daki laboratuvarlarda incelenerek, bebeklerde hastalık riskinin olup olmadığı belirleniyor. Bebeklerden alınan tüm topuk kanları önce il ve ilçe sağlık müdürlüklerinde toplanıyor ve her hafta düzenli olarak Ankara ve İstanbul’da bulunan hıfzıssıhha kuruluna gönderiliyor. Sonuçların belli olmasından sonra hastalık riski taşıyan bebeklerin aileleri sonuçların belli olmasından sonra telefonla aranarak bilgi veriliyor. Hastanelerde doğan tüm bebekler için uygulanan topuk kanı tahlili sayesinde her yıl yüzlerce bebeğin; cücelik, zeka geriliği, körlük ve sağırlık gibi pek çok hastalığı çok erkenden teşhis edildiği belirtiliyor.  

Biyotinidaz Eksikliğine Uygun Tedavi Uygulanıyor

Yapılan testler sonrasında bebekte biyotinidaz eksikliği sonucu ortaya çıkan körlük ve sağırlık riskinin belirlendiği durumlarda uygun tedavi uygulanarak hastalığın önüne geçiliyor. Bebekte ortaya çıkabilecek biyotini vitamini eksikliğinin sadece körlüğe ve sağırlığa değil aynı zaman zihinsel engelliliğe ve ciltte bozukluğa da neden olabileceği belirtiliyor.

Topuk Kanı Testi Yaptırmamak Hayati Risk Taşıyor

Bebekte biyotini vitamini eksikliğinin tedavi edilmemesi durumunda bu hastalığa bağlı olarak bebeklerin 1 yaşına gelmeden hayatını kaybetmesinin söz konusu olabileceği ifade ediliyor. Topuk kanı testiyle tespit edilen hastalığın son derece ucuz ilaçlarla tedavi edildiği belirtiliyor. Bu nedenle uzmanlar topuk kanı testi yaptırmamanın hayati risk taşıdığının altını çiziyorlar.   

Bazı Durumlarda İkinci Topuk Kanı Testi İsteniyor

Daha önce test yaptırmış olan bebeklerin bazılarından ikinci defa topuk kanı testi istenebiliyor. Uzmanlar hastaneden böyle bir talebin gelmesi durumunda kanın mutlaka aldırılmasını tavsiye etmektedirler. Bebekte ikinci defa topuk kanı alınmasını gerektiren durumlar şöyle sıralanır.

• ilk topuk kanı bebek doğduktan sonraki 24 saatten önce alındıysa,
• ilk topuk kanı alındığında bebek antibiyotik kullanıyorduysa,
• ilk kan bebek yeterince beslenmeden alındıysa,
• ilk topuk kanı alındığında bebek prematüre ise,
• Bebekte kan değişimi yapıldıysa.

Uzmanlar bebekten 2. kez topuk kanı alınması ile ilgili olarak ilk topuk kanını alınan hastanedeki doktorun gerekli gördüğü durumlarda ikinci kez topuk kanı aldırmayı önereceğini ve bunun için aileleri sağlık ocağına yönlendireceği ifade edilir.  

Anne veya Baba Sonuçla İlgili Aranmazsa Bebek Sağlıklı Demektir

Topuk kanı testi, Ankara ve İstanbul'da bulunan laboratuvarlarda değerlendirilir. Sonrasında Sağlık Müdürlükleri'nce risk tespit edilen bebeklerin aileleri aranır ve konuyla ilgili bilgi verilir. Eğer anne veya baba topuk kanı sonucu ile ilgili olarak aranmazsa, bebeğin sağlıklı olduğu anlaşılır. Sağlık Bakanlığı topuk kanı sonucu öğrenme ile ilgili detaylar için aşağıdaki linki tıklayabilirsiniz.   

Sağlık Bakanlığı Topuk Kanı Testi Sonuçlarının Öğrenilmesi İle ilgili Açıklaması İçin Tıklayın